Hơn 
42 năm trước, khi còn là học sinh trung học, tôi rất thích học toán và vật lý cũng như tìm hiểu qui luật vận hành của vũ trụ, ý nghĩa cuộc sống, và khám phá kỹ thuật. Mặc dù được các thầy cô thông báo về giải Nobel vật lý năm 1978 dành cho việc “Khám phá bức xạ nền vi sóng vũ trụ (cosmic microwave background radiation)”, tôi lúc ấy hoàn toàn không có ý niệm gì về bức xạ tàn dư của vũ trụ có được từ vụ nổ lớn (Big Bang) cách nay hơn 13.8 tỉ năm ánh sáng.
Đầu tháng 10 năm 2020, giải Nobel vật lý đã trao cho các khoa học gia có khám phá về “Nền tảng lý thuyết của lỗ đen từ thuyết tương đối và vật thể cô đặc siêu trọng tại tâm của thiên hà (the theoretical foundation of black hole formation from the general theory of relativity and the discovery of a supermassive compact object at the centre of our galaxy)”. Đây là một đóng góp nổi bật vì nó đã đưa nhân loại tiếp cận đến biên giới của tri thức (frontier of knowledge) về sự hiểu biết của vũ trụ. Người ta sẽ không thể hiểu được sự tiến hóa của vũ trụ từ vụ nổ lớn đến lỗ đen nếu họ không được trang bị kiến thức nền tảng từ vật lý lý thuyết. Một chuyên ngành lấy toán học và máy tính làm công cụ nghiên cứu, dùng số liệu thực nghiệm để kiểm chứng mô hình, nhằm khám phá chân trời tri thức với những gì con người có thể nghĩ đến.
Về mặt công nghệ, cuộc sống con người ngày nay khá hiện đại và khác xa với những gì có được từ 50 năm trước. Không ai có thể nghĩ rằng chúng ta có thể vừa trò chuyện, vừa thấy mặt nhau khi cách xa hơn nửa vòng trái đất. Không ai có thể nghĩ rằng chúng ta có thể trao đổi thư tín gần như tức thời. Tất cả điều đó là nhờ vào Internet và browser, các sản phẩm phụ của vật lý. Vật lý hiện đại với hai trụ cột, cơ học lượng tử và thuyết tương đối, có được từ vật lý lý thuyết đã cho chúng ta nhiều phương tiện và thiết bị mà chúng ta không thể nào nghĩ đến trong những thế kỷ trước như thiết bị định vị toàn cầu (GPS), laser, bán dẫn, siêu dẫn, y học xạ trị, TV, MRI, điện thoại thông minh, IoT và vô vàn thứ khác.
Vật lý lý thuyết không những cho phép chúng ta nghiên cứu thế giới tự nhiên của vũ trụ vô cùng lớn, mà nó còn giúp chúng ta truy tìm nguồn gốc vật chất từ các hạt cơ bản trong thế giới thế giới vô cùng nhỏ. Người ta sẽ không nắm bắt được sự thay đổi của công nghệ cũng như thay đổi của cuộc sống trong tương lai 50-100 năm sau nếu kiến thức vật lý hiện đại, đặc biết là vật lý lý thuyết, không được phổ cập ở các trường trung học.
Các Kỳ tích Kinh tế châu Á (Asia Economic Miracle) trước đây như Nhật Bản (1945-1991), Hàn Quốc (1961-1997), Taiwan (1950-2000) và Trung Quốc ngày nay (2010-) đều có mối tương quan trực tiếp giữa đầu tư nghiên cứu khoa học cơ bản và khoa học công nghệ để giải quyết các vấn để phát triển của đất nước. Ở đó nghiên cứu khoa học cơ bản không thể tách rời nghiên cứu vật lý lý thuyết.
Bộ môn Vật lý Lý thuyết của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên Thành phố Hồ Chí Minh là một bộ môn được hình thành đầu tiên và lâu đời ở phía Nam sau 1945. Nó là một trung tâm nghiên cứu vật lý lý thuyết với nhiều giáo sư, tiến sĩ giỏi về chuyên môn và sáng tạo về ý tưởng. Nó là một nơi, không gì thích hợp hơn, để dành cho những ai yêu thích vật lý, yêu thích vẽ đẹp của toán học trong vật lý, yêu thích khám phá thế giới tự nhiên một cách giản dị qua cây bút và tờ giấy, yêu thích các thí nghiệm tưởng tượng (thought experiments) không tốn kém và lãng mạn, yêu thích vũ trụ bao la nhiều màu sắc và yêu thích nguồn gốc con người và sự sống đầy bí ẩn, muốn tìm đến để học hỏi và trao đổi.
Mùa Thu, 2020
Los Angeles, California
Đặng Văn Tỏ, Ph.D.
Chuyên gia về Kỹ thuật Ven bờ
Đại học bang California